MFAS Actueel

De vier voordelen van het familiefonds

laatst gewijzigd: 20-12-2022 07:06

Inleiding

Een familiefonds is een structuur voor het gezamenlijk houden van vermogen, zoals effecten en vastgoed. Er is sprake van een scheiding tussen eigendom en beheer. De juridische eigendom zit in een stichting-bewaarder. De economische eigendom van de participanten is belichaamd in participatiebewijzen. Het beheer wordt verricht door dezelfde stichting. In de meeste gevallen zijn de ouders bestuurders van die stichting.

Fiscaal gezien zijn familiefondsen in de meeste gevallen transparant. Vanwege de overbruggingsbox 3 in 2023, 2024 en 2025 wordt er ook wel voor gekozen het fonds juist niet transparant te maken (box 2). Dan wordt het fonds voor gemene rekening open gemaakt door de participatiebewijzen vrij verhandelbaar te maken. De constructie heeft veel weg van de STAK voor het houden van aandelen in een familiebedrijf. Het tot stand brengen van een familiefonds wordt ook wel aangeduid als het certificeren van familievermogen. Vanwege de overdrachtsbelasting vraagt het vastgoed bijzondere aandacht.

De structuur kan als volgt worden weergegeven.

 

Vier voordelen

  1. Estate planning: op een controleerde manier vermogen overhevelen naar de volgende generatie.
  2. De ouders behouden via het bestuur van de stichting en via het stemrecht in de participantenvergadering de controle over het vermogen.
  3. Het vermogen blijft bij elkaar. De effectenportefeuille blijft bij dezelfde vermogensbeheerder en het vastgoed blijft als één portefeuille beheerd.
  4. De kinderen worden betrokken bij het vermogensbeheer en kunnen eventueel (te zijner tijd) in het bestuur van de beheerstichting worden opgenomen.

Zonder stichting

Het is ook mogelijk een familiefonds zonder een stichting op te zetten. In dat geval fungeren de ouders als bewaarder-beheerder. Hierop zijn de MFAS-modelovereenkomsten 03-14 en 03-14a gebaseerd voor respectievelijk het open en besloten fonds voor gemene rekening.

Schenken participatiebewijzen

Bij estate planning kunnen de ouders kiezen voor het schenken van geld of goederen. Ook het schenken op papier is een mogelijkheid. Bij een familiefonds worden participaties geschonken. Zo kan men de schenkingen perfect afstemmen op de tariefgrens van de Successiewet. Het voor kinderen geldende tarief voor de schenk- en erfbelasting bedraagt 10% voor bedragen tot €138.614 en 20% voor het meerdere (2023). Daarnaast kan de algemene vrijstelling voor kinderen van €6.035 worden gebruikt. Bij aanzienlijke vermogens zal de erfbelasting zonder maatregelen grotendeels in de 20%-schijf plaatsvinden. Door te schenken in de 10%-schijf wordt 10% bespaard. Ook het rendement over het geschonken vermogen komt zonder schenk- en erfbelasting bij de kinderen terecht.

Het schenken van participatiebewijzen kan door de ouders heel anders worden ervaren dan het schenken van geld of goederen. Omdat het familievermogen bij elkaar blijft, heeft men minder het gevoel vermogen kwijt te raken. De ouders blijven er immers via de stichting controle over houden. En als de nood aan de man komt, zouden ze weer van het fonds kunnen lenen voor het levensonderhoud. De kinderen zouden waarschijnlijk liever geld krijgen. Nu krijgen ze het vermogen slechts op papier. Ouders willen meestal niet dat de kinderen het geschonken vermogen verjubelen. Bij een familiefonds zal dat niet gebeuren. De meeste familiefondsen keren jaarlijks het rendement uit aan de participanten. Vrijgave van het vermogen kan plaatsvinden door middel van inkoop van participatiebewijzen.

Fiscaal transparant

Civielrechtelijk hebben de participatiehouders een vorderingsrecht op de bewaarder van het vermogen. Fiscaal gezien worden ze echter geacht naar evenredigheid van het aantal gehouden participaties economisch eigenaar van het vermogen te zijn. Iedere participant geeft dit vermogen in box 3 aan. Zo worden spaarrekeningen van het fonds als spaargeld bij de participanten belast en niet als vordering op de bewaarder. Er wordt ook wel verdedigd dat de participanten een vorderingsrecht op de bewaarder in box 3 verantwoorden. Dit kan vooral van belang zijn als er in het fonds (fonds voor gemene rekening of cv) relatief veel schuld zit.

Als men het fonds niet-transparant wil maken, moet worden gezorgd voor vrije overdraagbaarheid van de participatiebewijzen. Het fonds wordt dan VPB-plichtig en de participanten gaan onder het aanmerkelijk belang vallen. Voorbereidingen worden getroffen voor een wetswijziging, waardoor ook open fondsen fiscaal transparant worden. Dat zou met ingang van 2024 z’n beslag kunnen krijgen. Niet duidelijk is of dit gepaard zal gaan met een overgangsregeling. In het ergste geval moet over de waardeaanwas worden afgerekend voor de VPB en het aanmerkelijk belang. Dit nadeel lijkt te overzien. De Belastingdienst gaat overigens niet akkoord met VPB-plicht als meer dan 90% van de aandelen in handen van de in gemeenschap van goederen gehuwde ouders zijn of in handen van één van de ouders. Bij een vermogen van €5 mln zou dus minimaal €500.000 aan de kinderen moeten worden overgedragen. Voor de overdrachtsbelasting (zie hierna) maakt het overigens geen verschil of het fonds open of besloten is.

Voor de aanmelding van een open fonds voor de VPB moet rekening worden gehouden met het volgende standpunt van het MvF bij het aanmeldformulier.
Als een participant tegelijkertijd bewaarder is, is de juridische eigendom en een deel van de economische eigendom van beleggingen van het fonds in één hand. In deze situatie zullen wij extra aandacht geven aan de vraag of sprake is van ‘voor gemene rekening’, van ‘beleggen’ en van ‘vrije verhandelbaarheid’.

Dat gaat dus over de fondsen zonder stichting beheerder/bewaarder. De facto zal het niet de bedoeling zijn dat de participaties buiten de familie raken. De vraag is of de formele mogelijkheid om participaties buiten de familie over te dragen voldoende is voor een open fonds. Vooralsnog gaat wij ervan uit dat dit het geval is.

Let op de overdrachtsbelasting

Ook vastgoed kan in een familiefonds worden ingebracht. Te denken valt aan vakantiewoningen en aan beleggingsvastgoed. De verkrijging van de juridische eigendom door de stichting is echter onderworpen aan 10,4% overdrachtsbelasting (2023). Ook de verkrijging van economische eigendom door de kinderen leidt tot heffing van deze belasting. Het advies zou moeten luiden om de juridische eigendom bij de ouders te laten. Ze kunnen stukje bij beetje de economische eigendom aan de kinderen schenken (in de 10%-schijf). Deze ‘stukjes bij beetjes’ zijn in 2023 onderworpen aan 10,4% overdrachtsbelasting. Deze belasting is verrekenbaar met de schenkbelastingbelasting, zodat er slechts 0,4% extra is verschuldigd.

De schenking van economische eigendom kan via de stichting worden gestructureerd. Er is slechts éénmaal overdrachtsbelasting verschuldigd. Als de heffing bij de stichting plaatsvindt (economisch of juridisch) is de verkrijging (economisch) door de kinderen vrij. Voorkom dus dat de stichting bij de start de volledige juridische of economische eigendom van het vastgoed verkrijgt. Bij vastgoed zou daarom een structuur zonder stichting de voorkeur kunnen verdienen

Formaliteiten

Voor het overzetten van de effectenportefeuille op de stichting is medewerking van de bank nodig.

De stichting wordt ingeschreven in het Handelsregister, maar hoeft haar cijfers niet te publiceren. De meeste families kiezen voor een onherkenbare naam om de rijkdom van de familie zoveel mogelijk verborgen te houden. Het familiefonds moet in het UBO-register worden aangemeld. Het Europese Hof van Justitie heeft in november 2022 geoordeeld dat deze openbaarheid een ontoelaatbare schending van de privacy is. De inzage is dit register is daarom onmiddellijk stopgezet. Niet bekend is hoe dit gaat aflopen.

Adviesproduct

Het familiefonds is een interessant adviesproduct. Een mooi instrument voor de estate planning van vermogende families. Als het goed uitpakt versterkt het de band tussen de familieleden. Als de adviseur de opzet van zo’n structuur heeft geadviseerd en begeleid, is de kans groot op een langdurige relatie met de ouders en de kinderen.

Complementary Content
${loading}