Wie begrijpt zijn eigen testament?

Ik had een nachtmerrie. Een zeer strenge professor eiste van mij iemand te vinden die zijn eigen testament begreep. De professor wilde zo iemand spreken voor een wetenschappelijk onderzoek. Je moet weten dat notarissen testamenten steeds uitgebreider en ingewikkelder maken. Ze beslaan soms wel 20 pagina’s. Ik sprak vele mensen aan en vond niemand. Ze hadden hun notaris gevraagd het allemaal uit te leggen, maar écht begrepen hadden ze het niet. Een testament wordt ook wel ‘laatste wil’ genoemd en dat vereist toch minimaal dat je het begrijpt. Dat leek mij tenminste. Badend in het angstzweet werd ik wakker.

Tijdens mijn dagelijkse bezigheden zie ik regelmatig testamenten voorbij komen. Eén van de dingen die je daarin standaard ziet, is de tweetrapsmaking. Het houdt in dat je bepaalt dat vermogen in eerste instantie bij erfgenaam 1 terecht komt en dat dat het bij overlijden van deze persoon naar erfgenaam 2 gaat. Op deze wijze regeer je over je graf heen. De tweetrapsmaking heeft soms een fiscale achtergrond.

Ik sprak Lidia, een pittige oudere dame met een kapitale villa. Zij is sinds 2005 weduwe. Haar kinderen willen dat zij naar een verzorgingstehuis gaat, wat zij pertinent weigert. Zij vroeg mij waarom de notaris een tweetrapsmaking in haar testament had opgenomen. Zij had daar helemaal niet om gevraagd. De clausule besloeg maar liefst drie pagina’s met ingewikkelde test. Eén van haar kinderen, een dochter, was ongehuwd en had geen kinderen. Naar verwachting zou zij zo’n €900.000 erven. Bij haar overlijden zou het vermogen, althans wat daarvan nog over was, vereven naar haar twee broers. Daarvoor geldt een erfbelastingtarief van 30%-40%. De tweetrapsmaking zorgt ervoor dat de broers dit vermogen technisch gezien van hun ouder erven. Daarvoor bedraagt het erfbelastingtarief slechts 10%-20%. Een no brainer voor de ingewijden. Maar of de testateur in kwestie het ook echt wil, is de vraag.

Een andere situatie waarin je de tweetrapsregeling tegenkomt, is die van tweede huwelijken. Meneer is gescheiden en op oudere leeftijd opnieuw gehuwd. Hij heeft kinderen uit zijn eerste huwelijk en geen kinderen uit zijn tweede huwelijk. Wie moet er erven? Eigenlijk de kinderen, maar hij wil zijn echtgenote niet onverzorgd achterlaten. Ze moet minimaal in het huis kunnen blijven wonen. De geijkte oplossing is dat wat de echtgenote uit het testament verkrijgt, na haar haar overlijden naar de kinderen gaat. Ik kan u verzekeren dat dit in de praktijk een hoop gedoe geeft. De kinderen bekijken met argusogen waar stiefmoeder allemaal ‘haar’ geld aan besteedt. Misschien schenkt zij het wel aan haar eigen kinderen of aan derden. Misschien valt ze wel ten prooi aan iemand met kwade bedoelingen. Iemand die ze op het internet leert kennen en zich voordoet als nieuwe geliefde. Volgens wet en rechtspraak kunnen ze eisen dat stiefmoeder jaarlijks verantwoording aflegt over het door haar geërfde vermogen dat onder de tweetrapsmaking valt. En dan heb je geheid ruzie in de tent. De tweetrapsmaking is op papier een mooie regeling, maar in de praktijk een gruwel.

Notarissen voelen zich gedwongen tweetrapsregelingen op te nemen, omdat iedereen dat doet. Zij willen niet het verwijt krijgen het niet goed te hebben gedaan en het risico lopen door de tuchtrechter te worden berispt en door de civiele rechter tot schadevergoeding te worden veroordeeld. Tja... ondertussen zitten Jan en alleman met even onbegrepen als onpraktische testamentaire regelingen opgescheept. De laatste wil is in de praktijk jammerlijk niet wat je zelf wil, maar wat je zou moeten willen gelet op de gangbare vaktechnische opvattingen.